Mijne lezers mogen niet klagen over dit langdurig vertoeven in dekraamkamer van ons hooger onderwijs. Maar de opmerking staat hun vrijdat het eerste beginselen zonder wiekslag geweest zijn. Goede wil,toewijding, zelfopoffering, niets ontbrak, behalve Erasmus en het genie.
De rotterdamsche Heilige, als Vondel hem noemen zou, wekt onzebelangstelling inzonderheid als landgenoot en omdat hij, inonderscheiding der vermaarde oorlogslieden welke na hem de Republiek derVereenigde-Provinciën zou voortbrengen, op zoo eervolle wijze dennederlandschen volksaard in vredestijd vertegenwoordigd heeft: anderenmet het penseel in de hand, hij met de pen. Alleen de omstandighedenzijn oorzaak geweest dat niet reeds door Erasmus eene zigtbarenoordnederlandsche akademie is kunnen gesticht worden, gelijk van hem enzijne geschriften de eerste onzigtbare dagteekent.
Wel is waar zag na zijn vijfentwintigste of dertigste jaar zijngeboortegrond hem naauwlijks terug, en is hij daarna meer voor Europadan voor Nederland gaan leven. Maar, geen Franschman geworden, geenEngelschman, geen Spanjaard of Italiaan, geen Zwitser zelfs,—ofschoonhij te Bazel zich meer op zijn gemak gevoelde dan overal elders,—desporen zijner afkomst en zijner opvoeding zijn nooit verdwenen. Welkevlugt daarna zijne studiën mogen genomen hebben, zoodat hij in hetwetenschappelijke den gezigteinder zijner meeste land- en tijdgenootenontvoer, het eerste derde deel zijns levens is op zijne verdere vorming,door de kracht der aantrekking niet minder dan der afstooting, vanbeslissenden invloed geweest. Nederland openbaarde hem aan zichzelf, enzulke indrukken zijn onuitwischbaar.
Litterarische en theologische vijanden hebben, de eenen bij zijn leven,de anderen kort na zijn dood, door uit te brengen dat hij de zoon wasvan een zuidhollandsch dorpspastoor, in strijd met kerkgeloften bij eenenoord-brabantsche dienstbode of huishoudster gewonnen, een smet op zijnegeboorte meenen te werpen.[1] Uit een maatschappelijk oogpunt teregt,uit een algemeener en edelmoediger ten onregte. Het strekt dennederlandschen dienstbodestand en den lageren nederlandschen klerus der15de eeuw tot eer, zulk een buitengewoon kind het aanzijn gegeven tehebben. Noem het eene speling der natuur; noem het eene waarschuwing derVoorzienigheid aan den onwetenden oudnederlandschen adel; eene les aanden etenden en drinkenden oud-nederlandschen burgerstand; niemand zalbeweren dat er termen waren aan de wetenschappelijke toekomst van eenvolk te twijfelen, uit welks onderste lagen, in de ongunstigsteomstandigheden, Erasmus kon voortkomen.
Het verwekken van dit kind was niet de eerste dergelijke fout desvaders. Dezelfde huishoudster had hem reeds vroeger een zoontjegeschonken; en naar het schijnt legde de kerkelijke overheid, tot strafvan den recidivist, hem eene bedevaart naar Rome op. Zoo verdween hijvoor eene poos uit de omstreken van Gouda, en de huishoudster ging bijzijne rotterdamsche bloedverwanten hare bevalling verbeiden.[2]
Van Erasmus Senior weet men weinig méér dan dat hij, al spoedig inNederland en op zijne standplaats teruggekomen, er overleden is toenzijn jongste zoon twaalf of dertien jaren telde. De moeder stierf eenweinig vroeger, te Deventer, waar zij met den genialen knaap zichheenbegeven had, om voor zijne gezondheid te waken, terwijl hij